ریشه پیدایش جشن چهار شنبه سوری

ریشه پیدایش جشن چهار شنبه سوری

احترام به آتش در نزد تورکان از آنجمله تورکمنها سابقه بسیار قدیمی داشته و یادمانهاى آن تا به امروز در بین ما بخوبى حفظ گشته است. ضرب الممثلهاى گوناگونى چون “اود آستیندا بلا قالماز”(هر بدى در دم آتش نابود میشود)، “اود اوراز”(آتش مقدس است) و …همچنین نامگذارى انسانها با نام اوراز-آراز(آتش)، اسپند دود کردن منازل، عبور دادن گله  هاى گوسفندان زیر بوته هاى آتش فروزان به این نیت که ارواح خبیث در دم آتش از بین برود، خاموش نکردن اجاق در حال فروزان، مقدس شمردن تـنور و تـنمّاى آمال از تـنور(تامدیرا مانکلاینگـى سیلماق)، کندن بخور سوزها و آتشدانها بر روى سنگ مزارها(نمونه این سنگ مزارها در قبرستان تاریخى خالدنبى در شمالشرق گنبدقابوس فراوان است) و… همگـى نشان از احترام تورکمنها به آتش میـباشد. از لابلاى متون تاریخى اینگونه استـنباط میشود که جنگاوران تورکمن قبل از رفتن به میادین رزم، آتش بزرگـى افروخته دور آن حلقه زده در حالیکه شمشیرهاى خویش را از نیام بر میکشیدند با صداهایى شبیه زوزه گرگ روحیه خود و یارانشانرا تقویت میکردند که بقایاى این نوع مراسم در آیئن شمنى دفع ارواح خبیثه و پرخوانى و نیز رقص مشهور تورکمنى بنام “رقص خنجر/ ذکر” مشاهده میکنیم. در این باره در « فرهنگ معین» زیر کلمه ” اجغار” چنین آمده است: ” آتش افروخته، روز شانزدهم ماه چهارم، مغان/ روحانیون خوارزم در شبِ این روز مانند سده آتش مىافروختند و بر گرد آن باده مینوشیدند”. (خوارزم/ خیوه شهرى در شمال کشور تورکمنیستان).  متأسفانه فرزندان امروزى آن تورکمنها بعلت اعمال سیاستهاى شوم توسط زورگویان حاکم بر سرزمینشان از معانى و مفهوم این سنن دیرینه خویش بدور نگهداشته شده اند..

معنى کلمه چهارشنبه سورى:

   چهارشنبه سورى اگر مستقیما ترجمه شود “چهارشنبه تویى”، جشن چهارشنبه است. ” سور/ SÜR” در تورکى سرور و شادمانى است “دونیأنى/ دؤورانى ســـورمک dünyäni sürmek” . در گرامر فارسى مضاف الیه قبل از مضاف میاید یعنى اگر این نام بفارسى برگردانده شود میبایستى “سورِ چهارشنبه” ذکر شود نه چهارشنبه سورى که مضمون تورکى “چهارشنبه تویى/ چارشنبه سورى” است را بیان کند. شنبه نیز کلمه  اى فارسى نیست در عربى بدان «السبط» و در عبرى «شوباط»  گفته میشود. حال میماند کلمه چار(چهار).

   در بین تورکان آذرى رسمى است که هر روز هفته را بمناسبتى مىنامند. آنان 7 روز هفته را اینگونه نامگذارى میکنند:

1- شنبه گونى 2- سویت گونى süyt güni روز شیر/نشانى پاکى 3- دوز گونى duwz güni/ روز نمک به نشانى تقدس 4- توزان گونى tozan güni/ روز نظافت و آراستگـى 5- چارشنبه  6- آننا آغشامى (شب جمعه) 7-آننا(جمعه)

  آننا نام یکى از خدایان باستانى تورکان است. اگر چارشنبه بمعنى روز چهارم باشد بخاطر اینکه در ردیف پنجم قرار میگیرد یعنى بیانگر روز پنجم تورکان است نمیتواند همان معنى را افاده نماید.

   در آداب و سنن قدیمى تورکان 4 چارشنبه ماقبل نوروز جشن گرفته میشد و بدان نامهایى چون:

1- یل چارشنبه(چارشنبه باد)/ نمایانگر فصل پاییز

2- یاغیش چارشنبه(چارشنبه باران)/ نمایانگر فصل زمستان

3- اود چارشنبه(چارشنبه آتشین)/ نمایانگر فصل تابستان

4- اوت چارشنبه(چهارشنبه سبز) نمایانگر فصل بهار

علاوه بر آن 2 چارشنبه یکى قیسغا چارشنبه(چارشنبه کوتاه) و دیگرى سونگقى چارشنبه(چارشنبه آخرین) که با ویژگیهاى خاصى برگزار میگردد. در چارشنبه کوتاه یال و دم اسبان را با زیورآلات مخصوصى مىآرایند و آنها را روانه صحرا کرده آنها را آزاد میگذارند همچنین در این روز زنان  موهایشانرا به شیوه  خاصى تزیین میکنند. در چارشنبه آخرین بر فراز تپه بلندى آتش افروخته تا قبل از طلوع آفتاب از روى آن میپـرند. رسم برافروختن آتش اشاره به یک حادثه تاریخى نیز میکند و آن اینکه تورکانى که در “ارگنه قون” در محاصره بودند بکمک افروختن آتش توانستند محاصره  را شکسته، راه سرزمین پدریشانرا بیابند. این روز رستاخیز یعنى بازگشت به سرزمین مصادف بود با شروع فصل بهار. بهمین خاطر خان تورکان هرساله بیادبود آن روز آتش بزرگـى افروزانده، با کوبیدن پتک  بر روى آهنى که در آتش بزرگ قرار داده شده آغاز سال و جشن را اعلام میکند. شرکت کنندگان در مراسم چارشنبه سورى سپس به کنار چشمه مقدس رفته به نشانى پاک شدن از آن عبور کرده به نشانى برکت کوزه هاى خویش پر کرده بمنازل میآورند و از آن خود و احشامشانرا سیراب کرده  به چهار گوشه خانه میپاشند علاوه بر آن از خاکستر آتش چارشنبه جلوى منازل میپاشند تا ارواح بد را دور سازند. در این شب تمامى اهالى چه دارا چه فقیر میبایست پلو بپزند. از دیگر مراسم جالب شب چارشنبه سورى آوردن آتش و افروختن آن در جلوى منازل افرادیکه در طول سال یکى از افراد خانواده اشانرا از دست دادند میباشد. با افروختن آتش پایان مراسم سوگوارى آنان اعلام میشود.

   هنگام پریدن از روى آتش که معمولاً 3 بار انجام میگیرد این جملات به زبان آورده میشود:

” آغـیرلیغیم، بوغـورلیغیم موندا قـال”

(تمامى درد و بلاهایم در آتش بسوزد)

و یا:

“آتیل- ماتیل چارشنبه، باغـتیم آچیل چارشنبه”

( اتل- متل چارشنبه، بختم باز کن چارشنبه)

   از مراسم جالب شب چارشنبه سورى ” قوشاق ساللاما دأبى” (مراسم آویختن شال کمر) است. بدین معنى که جوانانى که نامزد دارند بر پشت بام رفته شال کمر خود را بمیان دخترانیکه در پایین ایستاده اند میاویزند هر یک از دختران مىبایستى شال کمر نامزد خود را شناخته سوغاتى را که در طول سال تهیه کرده نظیر دستمال یا جوراب گلدوزى شده را به آن ببندند. خانواده داماد نیز سوغاتى مفصلى بخانواده نوعروسان آینده شان مییفرستند.

  مراسم گوناگون و جالب شب چارشنبه تورکان توجه بسیارى از سیاحان خارجى را بخود جلب کرده است از آنجمله در قرن 13 میلادى مارکوپلو در حین عبور از آنادولى به مراسم از روى آتش پریدن تورکان اشاره میکند.

   رژیم منحوس پهلوى که سیاست آسسیمیله و نابود کردن فرهنگ ملل غیرفارس ایران را بشدت پیش میبرد در مطبوعات، رادیو و تلویزیون خود مراسم چارشنبه سورى را مختص فارسها قلمداد کرده از اینراه خصومت و کینه بین ساکنین ایران بوجود میاورد. شاه  و اعوان انصار وى این مراسم را در بین انسانهایى که روحشان از این جشن باخبر نبوده بشدت تبلیغ میکرند. مثلاً بلوچها از ساکنین بسیار قدیمى ایران هستند اما این رسم در بین آنان مفهومى نداشته است و یا در بین اعراب ساکن خوزستان. اهالى اصفهان و یزد نیز بعد از انتقال پایتخت از تبریز به اصفهان در زمان شاه عباس صفوى  نخستین بار از اینکه تورکان مراسم چارشنبه سورى را اجرا کردند با آن آشنا شده و با دهانى باز و متحیر بدان مینگریستند.

   در زمان شاه خائن در کلیه مدارس محصلین غیرفارس را مجبور میکردند تا مراسم چارشنبه سورى را برسم و گویش فارسى اجرا نمایند. ولى با تمام تبلیغاتى که انجام گرفت هنوز که هنوز است آنانیکه بعداً با این رسم و رسوم آشنا شده اند نمییتوانند آنرا با جزئیات کاملش بجاى آورده  آنرا بگونه  اى مسخ شده برگزار میکنند.

   یکى از تبلیغاتى که پان فارسیستهاى دوآتشه کرده اند این است که چارشنبه سورى جشن ملى ایرانى(بخوان فارسى) است که با حمله اعراب از بین رفته است که حال باید برگرداند. این نیز حرف مفتى بیش نیست مگر تورکان اسلام را قبول نکردند، پس چرا آنها توانستند آداب و سنن دیرینه خویش را حفظ کردند. در واقع مسئله اصلى و راز آن در این نهفته است که این جشن در ذات فرهنگ تورکان بوده و با آنان عجین گشته است، که حتى تبلیغات دیوانه وار و فاشیستتى خاندان پهلوى نتوانسته است آنرا از تورکان بگیرد.